زونا یا هرپس زوستر دهانی چیست؟

هرپس زوستر دهانی، که تحت عنوان زونای دهانی نیز شناخته می شود، از جمله تظاهرات کمتر شایع زونا است، اما می تواند باعث بروز تاول های دردناکی داخل دهان شود.

زونا، بیماری ناشی از فعال شدن مجدد ویروس آبله مرغان، معمولاً با داروهای ضد ویروس، برای کاهش مدت و شدت وجود آن درمان می شود. هنگام بروز زونای دهانی، مسکن های بدون نسخه، بی حس کننده های موضعی و دهانشویه های تسکین دهنده نیز می توانند به کاهش درد کمک کنند.

تخمین زده شده است که بین ۲۰ تا ۳۰ درصد از جمعیت عمومی در مقطعی از زندگی خود به زونا مبتلا خواهند شد. تشخیص و درمان به موقع ممکن است به کاهش خطر آسیب طولانی مدت عصبی و عوارض دیگر کمک کند.

علائم و نشانه های زونا

زونا یک سندرم ویروسی است که در نتیجه فعال شدن مجدد همان ویروسی ایجاد می شود که تحت عنوان ویروس واریسلا زوستر (VZV) شناخته می شود و باعث بروز آبله مرغان می شود.

زمانی که به VZV آلوده شوید، ویروس درون بافت های عصبی مجاور نخاع (به نام گانگلیون ریشه پشتی) و در امتداد عصب سه قلوی صورت (به نام گانگلیون سه قلو) در حالت خفته باقی می ماند.

هنگامی که فعال سازی مجدد رخ می دهد، بروز آن به شاخه عصبی آسیب دیده محدود خواهد شد که به آن تحت عنوان درماتوم اشاره می شود. اکثریت قریب به اتفاق موارد یک طرفه خواهند بود (به معنای محدود به یک سمت بدن).

در زونای دهانی، فعال شدن مجدد VZV در امتداد شاخه ای از عصب سه قلو رخ می دهد- اعم از عصب مندیبولار که به فک پایین خدمات می دهد، یا عصب ماگزیلاری که به فک بالا خدمات می دهد.

علائم تبخال دهانی در مراحل مشخصی که تحت عنوان فاز پرودرومال، فاز فوران حاد و فاز مزمن شناخته می شوند، ایجاد می شود.

فاز پرودرومال

مرحله پرودرومال (پیش از بروز) زونا، دوره درست قبل از بروز تاول ها است. ممکن است ۴۸ ساعت یا بیشتر طول بکشد، و باعث ایجاد علائم غیر اختصاصی شود که اغلب تشخیص آنها تحت عنوان زونا دشوار است، از جمله:

• احساس غیر طبیعی در پوست یا درد در یک سمت فک، دهان یا صورت
• سردرد
• بدحالی
• حساسیت به نور (فوتوفوبیا)

این علائم اغلب به اشتباه به عنوان دندان درد تشخیص داده می شوند.

فاز بروز حاد

مشخصه بارز مرحله حاد، شروع سریع تاول ها روی غشاء های فوقانی یا تحتانی مخاط دهان است. تاول ها به صورت برجستگی های ریزی شروع می شوند، معمولاً در خوشه های متراکم، که به سرعت به تاول های دردناک تبدیل می شوند. ناحیه درگیر به وضوح در یک سمت صورت یا سمت دیگر مشخص خواهد بود.

اگر بروز تاول ها در امتداد عصب فک پایین رخ دهد، زبان یا لثه های دندان های فک پایین می توانند تحت تأثیر قرار گیرند. بروز اگر در امتداد عصب فک بالا رخ دهد، تاول ها می توانند روی کام (سقف دهان) و لثه های دندان های فک بالا ایجاد شوند.

علاوه بر داخل دهان، ایجاد تاول روی پوست صورت، چه در اطراف گونه یا یک سمت فک، غیر معمول نیست.

تاول های زونا می توانند به راحتی پاره شوند و منجر به بروز زخم های شبیه تبخال شوند که به ضایعات حفره دار بزرگتر تبدیل می شوند. در طول مرحله بروز حاد، علائم می توانند شامل موارد زیر باشند:

• سوزش، درد ناگهانی، یا درد ضربان دار، اغلب شدید
• حساسیت دهان
• مشکل در جویدن
• تغییر در حس چشایی
• از دست دادن اشتها
• آبریزش دهان
• خستگی
• دردهای عمومی بدن

بر خلاف زونای پوستی که در آن تاول ها پس از بیرون آمدن می توانند پوسته پوسته و خشک شوند، محیط مرطوب دهان اجازه نمی دهد تاول های دهان خشک شوند.

در عوض، تاول های پاره شده می توانند زخم های مرطوبی ایجاد کنند که دیر التیام می یابند و نسبت به عفونت باکتریایی آسیب پذیر هستند (از جمله ژنژیووستوماتیت هرپس). عفونت اگر به درستی درمان نشود، می تواند منجر به بروز پریودنتیت شدید (بیماری لثه)، استئونکروز (مرگ استخوان) و از دست دادن دندان شود.

مرحله بروز حاد می تواند دو تا چهار هفته طول بکشد و دوره ای است که طی آن ویروس مسری تر است.

زونا یا هرپس زوستر دهانی

فاز مزمن

فاز مزمن دوره ای است که طی آن تاول ها تا حد زیادی بهبود می یابند، اما درد می تواند ادامه یابد. درد که تحت عنوان نورالژی پس از تبخال نیز به آن اشاره می شود، می تواند مزمن یا عود کننده باشد، و ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• درد کسل کننده و ضربان دار
• احساس سوزش، سوزش سوزش یا خارش (پارستزی)
• درد ناگهانی شوک- مانند

انواع احساسات می توانند متفاوت باشند، و ممکن است با حرکت فک (مانند جویدن) بدتر شوند.

نورالژی بعد از هرپس ممکن است کوتاه مدت باشد و به تدریج طی چند هفته یا چند ماه برطرف شود. اگر آسیب عصبی شدید باشد، درد می تواند برای مدت طولانی تری ادامه یابد و حتی دائمی و ناتوان کننده شود.

بین ۱۰ تا ۱۸ درصد از افراد بالای ۶۰ سال که به زونا مبتلا می شوند، به نورالژی پس از هرپس مبتلا می شوند که با افزایش سن، خطر ابتلا به آن افزایش می یابد.

علل

زونا فقط در افرادی رخ می دهد که آبله مرغان داشته اند. وقتی فردی به آبله مرغان مبتلا می شود، سیستم ایمنی می تواند ویروس را از همه خوشه های عصبی جدا شده به نام گانگلیون ریشه کن کند. اگر سیستم ایمنی دست نخورده باشد، می تواند ویروس را برای چندین دهه در حالت نهفته (خواب) نگه دارد.

زونا نشان دهنده یک نقص در دفاع ایمنی بدن است که طی آن ویروس می تواند به صورت خود به خود فعال شود و باعث بروز بیماری شود. علل فعال شدن مجدد بسیار زیاد هستند و عبارتند از:

• پیری (که مشخصه ویژه آن کاهش تدریجی عملکرد سیستم ایمنی بدن است)
• بیماری حاد یا مزمن
• استرس روانی
• درمان های سرکوب کننده سیستم ایمنی
• نقص ایمنی (مانند بروز سرطان یا HIV پیشرفته)

بدون شک سن بالاتر بزرگترین عامل خطر برای زونا است. در حالی که خطر مادام العمر بین ۲۰% تا ۳۰% است، این خطر بعد از ۵۰ سالگی به طور چشمگیری افزایش می یابد. تا سن ۸۵ سالگی، خطر مادام العمر کمتر از ۵۰% نیست.

با این حال، زونا می تواند افراد زیر ۵۰ سال را تحت تأثیر قرار دهد، و اغلب هیچ دلیلی وجود ندارد که چرا برخی افراد به آن مبتلا می شوند و برخی دیگر خیر.

این امر بویژه در مورد زونای دهان صدق می کند. برخی از مطالعات نشان می دهند که احتمال ابتلای مردان به زونا ۷۰ درصد بیشتر از زنان است، گرچه علت آن مشخص نیست.

بر اساس مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری ها (CDC) سالانه حدود ۱ میلیون نفر در ایالات متحده به زونا مبتلا می شوند.

زونای دهانی چگونه تشخیص داده می شود؟

زونای دهان اغلب با معاینه فیزیکی و بررسی سوابق پزشکی فرد قابل تشخیص است. ظاهر شدن تاول های خوشه ای در یک سمت دهان، همراه با درد شدید و علائم پرو درومال، اغلب برای تشخیص کافی هستند. این امر بویژه در صورتی صادق است که فرد مسن تر باشد و هیچ سابقه قبلی زخم های دهانی نداشته باشد.

با این حال، تبخال های دهانی را می توان با بیماری های دیگر اشتباه گرفت، از جمله:

• هرپس سیمپلکس داخل دهانی نوع ۱ (بیشتر با تبخال مرتبط است)
• هرپس سیمپلکس داخل دهانی نوع ۲ (که بیشتر با تبخال تناسلی مرتبط است)
• سیفلیس اولیه
• زخم های آفتی تکرار شونده

آنچه زونای دهانی را از دیگر زخم های دهانی متمایز می کند، محل یک طرفه بروز، تجمع متراکم تاول های ریز، شدت درد، و لبه های پوسته دار زخم های باز است. گرچه، هرپس سیمپلکس داخل دهانی نیز گاهی اوقات می تواند باعث ایجاد زخم های باز متعدد با لبه های پوسته دار و درد قابل توجه شود.

در صورت  وجود هر گونه شک مورد علت بروز آن، می توان یک سواب از زخم ها را برای لابراتوار ارسال کرد تا ارزیابی با استفاده از آزمایش واکنش زنجیره ای پلیمراز (PCR) روی آن انجام شود. این آزمایشی است که DNA را در نمونه ای از مایعات بدن تقویت می کند تا علت ویروسی را به طور مثبت شناسایی کند.

همچنین آزمایش های خونی وجود دارند که می توانند آنتی بادی های VZV را تشخیص دهند. آنها می توانند به دنبال آنتی بادی های IgM باشند که در عفونت اولیه با VZV و در صورت فعال شدن مجدد آن (اما نه در زمانی که ویروس خفته است) وجود دارد. یا ممکن است به دنبال افزایش سطح آنتی بادی های IgG باشند که پس از عفونت اولیه یا ایمن سازی VZV ایجاد می شود، اما با فعال شدن مجدد ویروس افزایش خواهد یافت.

زونا یا هرپس زوستر دهانی

درمان های زونای دهانی

درمان زود هنگام زونای دهانی، برای کاهش شدت و طول مدت بروز، نقش کلیدی دارد. در مقایسه با تبخال دهانی، زونای دهانی به دلیل خطر نورالژی بعد از تبخال و عوارض دیگر، با شدت بیشتری درمان می شود.

درمان ضد ویروسی

زونا در درجه اول با داروهای ضد ویروسی درمان می شود. درمان به طور ایده آل ظرف ۷۲ ساعت بعد از بروز، با استفاده از یکی از سه داروی خوراکی ضد ویروس آغاز می شود: زوویراکس (آسیکلوویر)، والترکس (والاسیکلوویر)، و فامویر (فامسیکلوویر). بعد از ۷۲ ساعت، از مزایای درمان کاسته می شود.

دوز و طول مدت مصرف، بسته به نوع دارو متفاوت است:

Zovirax توسط بسیاری از افراد به عنوان گزینه خط مقدم برای درمان زونا در نظر گرفته می شود، اما Valtrex و Famovir اثربخشی مشابهی را با برنامه های دوز آسان تر نشان داده شده اند.

برخی از مطالعات نشان داده اند که Valtrex می تواند درد زونا را حتی سریع تر از Zovirax  برطرف کند.

درمان کمکی

علاوه بر داروهای ضد ویروس، داروهای دیگری نیز برای حمایت از درمان زونای دهانی استفاده می شوند. آنها تحت عنوان درمان های کمکی شناخته می شوند.

در میان آنها، کورتیکواستروئیدهای خوراکی مانند پردنیزون، گاهی برای کاهش التهاب و کمک به بهبود تجویز می شوند. اینها معمولاً فقط در صورتی در نظر گرفته می شوند که درد شدید باشد و هرگز به تنهایی و بدون داروهای ضد ویروسی استفاده نمی شوند.

بسته به شدت درد دهان، زونای دهانی بعلاوه معمولاً با مسکن ها و دیگر داروهای مسکن درمان می شود. این ممکن است شامل مسکن های بدون نسخه (OTC) یا داروهای تجویزی قوی تر باشد.

همچنین می توان از بی حس کننده های دهانی موضعی برای تسکین کوتاه مدت درد روی زخم ها استفاده کرد. آنها شامل گزینه های بدون نسخه و تجویزی مانند ژل زیلوکائین (لیدوکائین هیدروکلراید ۲%) است.

مراقبت های خانگی

برای کمک به بهبود زونای دهانی و کاهش خطر عوارض، می توانید کارهای دیگری را در منزل انجام دهید.

دهانشویه های ضد باکتری فاقد الکل نه تنها ممکن است خطر عفونت باکتریایی را کاهش دهند بلکه به تسکین درد دهان نیز کمک می کنند. اینها شامل دهانشویه های بدون نسخه حاوی بنزیدامین هیدروکلراید هستند. به نظر می رسد نمونه هایی که حاوی منتول هستند (مانند لیسترین) نیز کمک کننده باشند.

علاوه بر مراقبت های دهانی، رژیم غذایی نرم مکانیکی و ترک سیگار نیز می تواند به کاهش درد و تسریع بهبودی کمک کند. بهداشت خوب دهان و دندان خطر ابتلا به عفونت باکتریایی ثانویه را کاهش می دهد.

پیش بینی

درمان کامل زونا می تواند تا پنج هفته طول بکشد. با شروع زود هنگام درمان ضد ویروس و مراقبت های حمایتی مناسب، زمان های بهبودی را می توان به طور قابل توجهی کاهش داد.

بدون درمان، فاصله بین بروز تاول و شروع پوسته پوسته شدن و بهبودی ۷ تا ۱۰ روز است. اگر استفاده از داروهای ضد ویروس ظرف مدت ۷۲ ساعت پس از بروز شروع شود، زمان را می توان به ۲ روز کاهش داد. علاوه بر این، می توان شدت و مدت وجود تاول ها را کاهش داد.

به عنوان مثال، مطالعات نشان داده اند که شروع زود هنگام والترکس می تواند طول مدت درد زونا را در مقایسه با عدم درمان ۱۳ روز کاهش دهد.

گرچه داروهای ضد ویروس می توانند شدت و طول مدت بروز زونا را به میزان قابل توجهی کاهش دهند، اما شواهد اندکی وجود دارند که نشان می دهند آنها می توانند احتمال نورالژی بعد از تبخال را کاهش دهند. به نظر می رسد سن (به جای درمان) تنها عامل تأثیرگذار خطر در این زمینه باشد.

یک بررسی در سال ۲۰۱۴ که در پایگاه داده های مرورهای سیستماتیک کاکرین Cochrane  منتشر شد، با سطح بالایی از اطمینان به این نتیجه رسید که زوویراکس روی خطر نورالژی بعد از هرپس در افراد مبتلا به زونا تأثیر قابل توجهی ندارد.

زونا یا هرپس زوستر دهانی

پیشگیری از بروز زونای دهانی

با واکسن DNA معروف به شینگریکس Shingrix می توان از زونا پیشگیری کرد. شینگریکس، که استفاده از آن در سال ۲۰۱۷ توسط سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) مورد تأیید قرار گرفت، برای استفاده برای همه افراد بزرگساله ۵۰ سال و بالاتر توصیه می شود.

این شامل افرادی می شود که قبلاً واکسن زوستاواکس (واکسن زنده نسل قبلی که به طور داوطلبانه در سال ۲۰۲۰ متوقف شد) را تزریق کرده اند، یا افرادی که قبلاً یک دوره زونا داشته اند.

شینگریکس به صورت تزریقی در دو دوز تزریق می شود که هر دوز بین دو تا شش ماه فاصله دارد. تنها منع مصرف، واکنش آلرژیک شدید به دوز قبلی شینگریکس یا حساسیت شدید شناخته شده به هر یک از ترکیبات واکسن است.

واکسن دو دوز شینگریکس، هنگامی که طبق تجویز استفاده می شود، می تواند خطر ابتلا به زونا را تا ۳/۹۱% کاهش دهد.

سخن پایانی

زونای دهانی چالش های متمایز خود را دارد که جدا از زوناهای پوستی “سنتی” است. از آنجا که ممکن است علائم با بیماری های دیگر اشتباه گرفته شوند، بخصوص در مراحل اولیه، اگر منتظر بروز علائم بیشتر باشید، ممکن است ناخواسته فرصت درمان را از دست بدهید.

از آنجا که شروع درمان ضد ویروس در عرض ۷۲ ساعت پس از بروز بسیار مهم است، در صورت ایجاد برجستگی های دردناک و تاول مانند در دهان خود، از مراجعه به پزشک دریغ نکنید. اگر پزشک معالج شما نمی تواند فوراً شما را ویزیت کند، به دنبال مراقبت های اورژانسی یا خدمات درمانی از راه دور باشید تا بتوانید در اسرع وقت به درمان دسترسی پیدا کنید.