دندان چیست و معرفی انواع مختلف آنها
دندانپزشکی کرج
۴ آذر ماه ۱۳۹۸
در این نوشته می خوانید:
از دندان به عنوان یکی از حیاتی‌ترین اندام‌های بدن یاد میشود که هم از لحاظ ظاهری و هم از لحاظ عملکرد میتواند سلامت بخشهای مختلف بدن یک فرد را تحت تأثیر قرار دهد. متاسفانه بسیاری از خانواده‌ها نسبت به سلامت دندانهای شیری در دوران کودکی کوتاهی میکنند و همین باعث میشود که روند مراقبت از آنها در سال‌های بعد تحت تأثیر قرار بگیرد.
بنا بر ضرورت آشنایی با مواردی از این دست، به عنوان یک کلینیک تخصصی دندانپزشکی، به معرفی کامل از دندان خواهیم پرداخت و انواع مختلف آنها را معرفی می‌کنیم تا نحوه استفاده و نگهداری از آنها را بهتر و دقیق‌تر بشناسید.
بخشهای مختلف دندان
دندانها سخت ترین جز در بدن انسان هستند. علاوه بر اینکه دندانها برای جویدن ضروری هستند، در گفتار انسان نیز نقش مهمی را ایفا میکنند. قسمتهایی از دندان عبارتند از:
- مینا: سخت ترین و قسمت سفید رنگ بیرونی دندان. مینا عمدتا از کلسیم فسفات، یک ماده معدنی سخت ساخته شده است.
- عاج دندان: لایهای زیر مینای دندان. عاج یک بافت سخت است که حاوی مجراهای میکروسکوپی است. هنگامیکه مینای دندان آسیب میبیند، گرما یا سرما میتواند از طریق این مسیرها وارد دندان شود و سبب ایجاد حساسیت یا درد شود.
- پالپ (مرکز دندان): ساختار نرم و داخلی دندان. رگهای خونی و اعصاب از طریق پالپ دندان جریان پیدا میکنند.
- سمنتوم دندان: لایهای از بافت همبند که ریشه دندان را محکم به لثه ها و فک پیوند میزند.
- رباط پریودنتال: بافتی که به محکم نگه داشتن دندانها در برابر فک کمک میکند.
تاج هر دندان در دهان برجسته است و دیده میشود. ریشهی هر دندان از زیر لثه، به داخل فک فرو میرود.
دندان چیست؟
دندان یکی از سخت‌ترین و در عین حال قویترین قسمتهای بدن است که از پروتئین‌هایی مانند کلاژن و همچنین مواد معدنی مانند کلسیم ساخته شده است. این ابزارها در جویدن سخت‌ترین غذاها به فرد کمک میکنند و از طرف دیگر در نحوه تلفظ برخی از کلمات و حروف تأثیر گذار هستند. در نهایت نقش آنها در زیبایی انسان‌ها غیر قابل انکار است و نبود دندانها میتواند منجر به بهم ریختن فرم طبیعی صورت فرد و کاهش اعتماد به نفس آنها شود.
در حالت عادی اکثر بزرگسالان ۳۲ دندان دارند که به آنها دندانهای دائمی و ثانویه گفته میشود و ترتیب آنها به شکل زیر است:
دهان معمولی یک بزرگسال دارای ۳۲ دندان است که (به جز دندان های عقل) تا حدود سن ۱۳ سالگی کامل درآمدهاند و به آنها دندانهای دائمی یا ثانویه میگویند:
- دندانهای پیشین (۸ عدد در کل): چهار دندان متوسط در فک بالا و پایین. دندانهای پیشین صاف با لبه نازک هستند و غذا را به قطعات کوچکتر تقسیم میکند
- دندانهای نیش (۴ عدد در کل): دندانهای تیز دقیقاً در کنار دندانهای پیشین. دندانهای نیش عمر طولانیتری دارند و افراد برای تکهتکه کردن غذا از آن استفاده میکنند.
- دندانهای آسیاب کوچک (۸ مورد در کل): دندانها بین دندانهای نیش و آسیاب بزرگ. دندانهای آسیاب کوچک از دندانهای پیشین و نیش بزرگتر هستند. آنها شیارهای زیادی دارند و به جویدن و آسیاب کردن غذا کمک میکنند.
- دندانهای آسیاب بزرگ (۸ عدد): دندانهای صاف در قسمت پشت دهان، بهترین دندان برای خرد کردن مواد غذایی است. دندانهای آسیاب بزرگ بزرگترین دندانها هستند و دارای سطحی پهن و بزرگ هستند.
- دندانهای عقل یا آسیاب سوم (۴ مورد در کل): این دندانها در حدود ۱۸ سالگی بیرون میآیند، اما اغلب برای جلوگیری از جابجایی دندانهای دیگر باید جراحی شوند. دندانهای عقل در انتهای ردیف دندانها قرار میگیرند. برخی افراد هر ۴ دندان عقل را ندارند، یا ممکن است دندان به صورت نهفته باقی بماند و هرگز در دهان ظاهر نشود.
لازم به ذکر است که کودکان فقط ۲۰ دندان دارند و به آنها دندانهای اولیه یا دندانهای شیری گفته میشود.۲۰ عدد شامل ۱۰ مورد در فک بالا و ۱۰ مورد در فک پایین هستند که ۴ عدد از آنها پیشین، دو عدد نیش و ۴ عدد هم آسیاب هستند. معمولاً این دندانها در سن حدود ۶ ماهگی شروع به رشد میکند و قبل از رشد دندانهای دائمی می افتند. بیشتر کودکان تا سن ۳ سالگی ۲۰ مورد از دندانهای شیری خود را خواهند داشت.
به طور معمول، کودکان در سن بین ۶ تا ۱۲ سالگی دندانهای شیری خود را از دست میدهند و با دندانهای دائمی جایگزین میشوند. معمولاً دندانهای آسیاب بزرگ اولین دندانهای دائمی هستند که در دهان یک فرد رشد میکنند. با این تفاسیر در ادامه به شما خواهیم گفت که هر کدام از انواع مختلف دندانها چه وظیفه‌ای بر عهده دارند و شرایط آنها به چه صورت است؟
دندان چیست
دندانهای پیشین
دندانهای پیشین هشت مورد هستند که در قسمت جلوی دهان و فک فرد رشد میکنند و چهار تا از آنها در فک بالا و چهار مورد در فک پایین قرار میگیرند. این دندانها معمولاً اندازه‌های بسیار کوچک و تیزی دارند که لبه‌های تیز آنها برای گاز گرفتن و بریدن غذا ایده آل ست. در حقیقت زمانی که شما چیزی مانند یک سیب را گاز می‌زنید از این دندانها استفاده می‌کنید.
دندانهای پیشین معمولاً اولین مجموعه دندان رشد یافته در استخوان فک هر فرد هستند که در سن حدود ۶ ماهگی ظاهر میشوند و در سن ۶ تا ۸ سالگی هم دندانهای پیشین دائمی رشد میکنند.
دندانهای نیش
این دندانها چهار مورد هستند که در دو طرف دندانهای پیشین قرار میگیرند و دو مورد از آنها در فک بالا و دو مورد در فک پایین قرار دارند. این دندانها به دلیل برخورداری از نوک‌تیز برای تکه تکه کردن غذا بهترین گزینه ممکن هستند و معمولاً فشار زیادی به آنها وارد نمی‌شود. معمولاً دندانهای نیش در کودکان بین سن ۱۶ ماهگی تا ۲۰ ماهگی شروع به رشد میکنند و روند رشد آنها به شکلی است که ابتدا دندانهای فوقانی و سپس دندانهای تحتانی رشد میکنند.
دندانهای نیش دائمی نسبت به دندانهای شیری به حالت عکس رشد میکنند و ابتدا دندانهای تحتانی در سن حدود ۹ سالگی از لثه خارج میشوند و دندانهای فوقانی بین سن ۱۱ تا ۱۲ سالگی در دهان فرد ظاهر میگردند.
دندانهای آسیاب کوچک
اگر در آینه به دو طرف دندانهای نیش خود نگاه کنید متوجه می‌شوید که در فک بالا چهار دندان آسیاب کوچک و در فک پایین هم چهار آسیاب کوچک وجود دارد. این دندانها بزرگتر از دندانهای نیش و دندانهای پیشین هستند و دارای یک سطح صاف برای خرد کردن و له کردن مواد غذایی هستند. مواد غذایی خارج شده از زیر این دندانها بسیار نرم است و بلعیدن آن راحت است.
جالب است بدانید که کودکان دندانهای آسیاب کوچک ندارند و روند رشد آنها از حدود ده سالگی شروع میشود. از آنجایی که این دندانها در معرض فشار زیادی قرار دارند مراقبت از آنها و نحوه مسواک زدن دندانها برای پاک کردن فاصله بین آنها بسیار مهم و حیاتی است.
دندان چیست
دندانهای آسیاب بزرگ
این دندانها به عنوان بزرگترین و قویترین دندان شما شناخته میشوند. هر فرد ۱۲ عدد از این دندانها را دارد که شش مورد از آنها در فک بالا و ۶ مورد در فک پایین است. البته ۸ مورد از آنها به عنوان دندانهای آسیاب بزرگ اصلی شناخته میشوند و در دو گروه دندانهای ۶ ساله و ۱۲ ساله تقسیم بندی میشوند.
سطح بزرگ دندانهای آسیاب بزرگ به شما کمک میکند تا مواد غذایی را به راحتی خرد کنید و همچنین طراحی آنها به شکلی است که هنگام غذا خوردن به راحتی غذا به زیر آنها حرکت میکند. بنابراین مواد غذایی به راحتی خرد شده و بسیار نرم و مناسب است. دندان عقل معمولاً بین سن ۱۷ تا ۲۵ سالگی رشد میکند و در برخی از منابع تحت عنوان دندانهای آسیاب سوم هم از آنها یاد میشود.
البته همه افراد دندانهای عقل ندارند و گاهی عملکرد آنها تحت تأثیر فاکتورهای مختلفی قرار میگیرد. اگر فضای کافی برای رشد این دندانها به وجود نیاید به مرور زمان به شکل دندانهای عقل نهفته در لثه باقی مانده و به احتمال زیاد نظم سایر دندانها را تحت تاثیر قرار میدهند.
دندان چیست
شرایط آسیب دیدن دندانها
- پوسیدگی: باکتریهایی که با مسواک زدن و بزاق دهان از بین بردن نمیروند، باعث آسیب به مینای دندان و ساختارهای عمیقتر آن میشوند. بیشتر پوسیدگی ها در آسیاب بزرگ و آسیاب کوچک اتفاق میافتند.
- پوسیدگی دندان: یک نام کلی برای بیماری دندان از جمله حفرهها است.
- بیماری پریودنتیت: التهاب بافتهای عمیقتر اطراف دندانها (رباط پریودنتال، استخوان فک و سمنتوم). بهداشت دهانی ضعیف معمولاً دلیل این بیماری است.
- آماس لثه: التهاب قسمت سطحی لثهها، در اطراف و بین تاج دندانها است. پلاک و ایجاد تارتار میتواند منجر به التهاب لثه شود.
- پلاک: غشایی چسبنده و بیرنگ که از باکتریها و موادی که ترشح میکنند ساخته شده است. پلاک بعد از خوردن مواد غذایی قندی به سرعت روی دندانها رشد میکند، اما میتوان آن را به راحتی با مسواک زدن جدا کرد.
- تارتار: اگر پلاک برداشته نشود، با مواد معدنی مخلوط میشود و به تارتار، مادهای سختتر، تبدیل میشود. برای برطرف کردن تارتار نیاز به نظافت حرفهای میباشد.
- مشکل اوربایت: دندانهای فوقانی بهطور قابل توجهی از دندانهای پایین جلوتر هستند.
- ناهنجاری آندربایت: دندانهای پایینی بهطور قابل توجهی از دندانهای فوقانی جلو زدهاند.
- دندان قروچه: استرس، اضطراب یا اختلالات خواب میتواند باعث ساییدن دندانها به هم شود، (معمولاً در هنگام خواب اتفاق میافتد). سردرد کسل کننده یا درد فک میتواند از علائم آن باشد.
- حساسیت دندان: وقتی یک یا چند دندان نسبت به گرم یا سرما حساس میشوند، ممکن است به این معنا باشد که عاج دندان در معرض آسیب است.
دندان چیست
درمان دندانها
دندانها برای جویدن مناسب غذا و کمک به صحبت کردن افراد ضروری هستند. مراقبت خوب از تمام دندانها و حفظ بهداشت دهان و دندان در طول زندگی شخص میتواند به تقویت و سلامت دندانها کمک کند.
- مسواک زدن دندان: مسواک زدن روزانهی دندانها، پلاک را از بین میبرد و به جلوگیری از ایجاد حفرهها کمک میکند.
- نخ دندان کشیدن: استفاده از نخ دندان یا ابزار تایید شده تمیزکننده لثه و دندان، فضاهای زیر خط لثه را تمیز میکند، جایی که برس مسواک نمیتواند به آن برسد.
- شستشوی دندان: شستشوی روزانه با دهانشویه ضدعفونی کننده، باکتری هایی را از بین میبرد که باعث بوی بد دهان و بیماری لثه میشوند.
- تمیز کردن دندانها: تمیز کردن حرفهای دندانها توسط متخصص هر شش ماه یکبار ممکن است به جلوگیری از بیماری دندانها و لثه کمک کند.
- پر کردن دندان: خارج کردن بخش آسیبدیده دندان و پر کردن فضای خالی آن با مواد معدنی میتواند از نابودی دندان توسط پوسیدگی جلوگیری کند.
- عصبکشی: پالپ عمیقی از دندان خارج میشود، تمیز و پر میشود. عصبکشی در صورتی انجام میشود که آسیب دندانها بر روی پالپ تاثیر عمیقی گذاشته باشد.
- کشیدن دندان: اگر دندان در حدی آسیب دیده باشد که نتوان آن را ترمیم یا عصبکشی کرد، ممکن است آن را خارج کنند. دندانهای عقل اغلب برای جلوگیری از جابجایی دندانهای دیگر کشیده میشوند.
- بریس یا براکتهای ارتودنسی: وسیله یا سیستمی مصنوعی است که دندانها را برای مدت طولانی تحت فشار قرار میدهد. در نهایت، بریسها به دندانهای کج کمک میکنند تا مرتب شوند.
- محافظ دهان و دندان: یک محافظ دهان و دندان پلاستیکی میتواند دندانها را از دندان قروچه و آسیبدیدگی در هنگام ورزش محافظت کند.
- سیلانتهای دندانی: یک پوشش نازک است که بر روی دندانها قرار میگیرد، و میتواند مانع از پنهان شدن باکتریها در شکافهای سطح دندان شود. سیلانتها میتوانند به جلوگیری از ایجاد حفرهها کمک کنند.
- سفید کردن دندانها: درمانهای شیمیایی بدون نسخه و حرفهای میتوانند رنگ دندانها را به سفید روشنتر تغییر دهند. حساسیت دندان شایعترین عارضه جانبی سفید کردن است.
چکاپ دندانها
عکسهای اشعه ایکس از دندان: تصاویر با اشعه ایکس از دندان ممکن است حفرههای زیر خط لثه، یا حفرههایی که برای شناسایی بسیار کوچک هستند، را تشخیص دهد.
معاینه دندان: با مشاهده و معاینه دندانها، دندانپزشک میتواند مشکلات احتمالی دندانها را تشخیص دهد. ۳۲ دندان شما برای آسیاب کردن غذاها ضروری هستند. شما همچنین به دندانهای خود نیاز دارید تا به شما در ادا کردن شفاف کلمات کمک کند. در حالیکه دندانهای شما کاملاً محکم میباشند، آنها یک عمر دوام نمیآورند، مگر اینکه شما از آنها مراقبت درستی انجام دهید. برای اینکه دندانهای شما در شرایط مناسبی قرار داشته باشند، مرتبا از نخ دندان استفاده کنید و مسواک بزنید و هر شش ماه یکبار به دندانپزشک حرفهای خود مراجعه کنید.
جمع بندی
وجود ۳۲ دندان برای گاز زدن و خرد کردن مواد غذایی مهم است. شما همچنین به عنوان یک فرد عادی به دندانهای خود نیاز دارید تا به راحتی صحبت کنید و شکل ظاهری صورتتان هم طبیعی باشد. متاسفانه اگر در مراقبت از دندانهای خود کوتاهی کنید به احتمال زیاد مجبور می‌شوید که آنها را با گزینه‌های مصنوعی دیگر مانند ایمپلنت دندان و دندانهای مصنوعی جایگزین کنید. به همین دلیل در برنامه روزانه خود حتماً استفاده از مسواک و نخ دندان را قرار دهید و مطمئن باشید که دندانهای خود را به شکل مناسب و استاندارد پاکسازی می‌کنید.
